Σάββατο, 06 Απριλίου 2019 23:30

ΜΑΧΗ ΟΧΥΡΩΝ 6/4/1941: Ιστορική μνήμη και οχυρά (με ελάχιστες εξαιρέσεις) που ρημάζουν

Οι εγκαταλελειμμένες και λεηλατημένες οχυρώσεις θα μπορούσαν σήμερα ν’ αξιοποιηθούν από τις τοπικές κοινωνίες, συμβάλλοντας τόσο στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και στη διάσωση των έργων αυτών -που αποτελούν ιστορικά μνημεία πλέον- αλλά και στην τόνωση των τοπικών οικονομιών. Οι εγκαταλελειμμένες και λεηλατημένες οχυρώσεις θα μπορούσαν σήμερα ν’ αξιοποιηθούν από τις τοπικές κοινωνίες, συμβάλλοντας τόσο στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και στη διάσωση των έργων αυτών -που αποτελούν ιστορικά μνημεία πλέον- αλλά και στην τόνωση των τοπικών οικονομιών.

Γράφει ο Παναγιώτης Σαββίδης Δημοσιογράφος – Μέλος Κοιν.Σ.Επ. Άγκιστρο Δράση

Το Σάββατο 6/4/2019 συμπληρώνονται 78 χρόνια από τη «Μάχη των Οχυρών» στη Μακεδονία και στη Θράκη. Τότε που μια χούφτα Έλληνες, αντιστάθηκαν με ηρωισμό και αυτοθυσία στις σιδηρόφρακτες ναζιστικές ορδές, αναγκάζοντας την ισχυρότερη πολεμική μηχανή της Ευρώπης, να τροποποιήσει τ’ αρχικά της σχέδια για να φτάσει και να καταλάβει τη Θεσσαλονίκη.

Ήταν ουσιαστικά το δεύτερο μεγάλο «ΟΧΙ» των Ελλήνων, μέσα σε λίγους μήνες, συνέχεια του νικηφόρου αγώνα στην Ήπειρο και στην Αλβανία κατά της Ιταλίας, που έσπευσε να βοηθήσει ο Χίτλερ προκειμένου να διασφαλίσει το τρωθέν γόητρο του Άξονα, αλλά και για να διασφαλίσει τα νώτα του ενόψει της επιχείρησης «Μπαρμπαρόσα» κατά της τότε Σοβιετικής Ένωσης.

Ο αγώνας των 21 Οχυρών της «Γραμμής Μεταξά», όπως πρώτοι αποκάλεσαν οι ξένοι από τον εμπνευστή του έργου Ιωάννη Μεταξά, δεν προκάλεσε μόνο τον θαυμασμό των Συμμάχων και του ελεύθερου κόσμου, αλλά και την αναγνώριση του εχθρού. Μιλώντας στο Ράιχσταγκ σε μια στιγμή ειλικρίνειας -και όσο ειλικρινής θα μπορούσε να ήταν- ο Χίτλερ ομολόγησε δημόσια : «Χάριν της ιστορικής δικαιοσύνης είμαι υποχρεωμένος να διαπιστώσω ότι από τους αντιπάλους οι οποίοι μας αντιμετώπισαν ήταν ιδιαίτερα ο Έλληνας στρατιώτης που πολέμησε με παράτολμο θάρρος και ύψιστη περιφρόνηση προς τον θάνατο. Συνθηκολόγησε τότε μόνον όταν κάθε περαιτέρω αντίσταση ήταν αδύνατη και επομένως μάταιη».

Ιστορικό πλαίσιο
Η «Γραμμή Μεταξά» από το Μπέλλες έως την Ροδόπη στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα κατασκευάστηκε την περίοδο 1936-1940 και θεωρούνταν έργο τιτάνιο, ασύλληπτου κόστους και τεράστιας εθνικής σημασίας, ενώ έχει χαρακτηριστεί το μεγαλύτερο τεχνικό έργο στην Ελλάδα του 20ού αιώνα.
Αν και κατασκευάστηκε προκειμένου να αντιμετωπίσει πιθανή εισβολή από τη γειτονική Βουλγαρία, αντιμετώπισε -με ελάχιστα μέσα- την ισχυρότερη πολεμική μηχανή της Ευρώπης, όταν η φημισμένη «Γραμμή Μαζινό» στην Γαλλία, έπεσε στα χέρια των Γερμανών αμαχητί.

Ενημερωτικά κάθε οχυρό αποτελούνταν από ένα υπόγειο δαιδαλώδες και αθέατο εξωτερικά συγκρότημα, με θαλάμους οπλιτών, γραφεία διοίκησης, μαγειρεία, αποθήκες πυρομαχικών και άλλους χώρους που επικοινωνούν μεταξύ τους με στενούς διαδρόμους και καταλήγουν συνήθως σε πολυβολεία, παρατηρητήρια και άλλα επίγεια αμυντικά έργα του οχυρού.
Το μέγεθος του έργου είναι δυσθεώρητο, ιδιαίτερα εάν ληφθεί υπόψη ο χρόνος που απαιτήθηκε για την ολοκλήρωσή του: Απαιτήθηκαν να διανοιχτούν υπόγειες στοές συνολικού μήκους 24 χλμ. και υπόγεια καταφύγια μήκους περίπου 13 χλμ., ενώ για την προσέγγιση στις περιοχές των οχυρών κατασκευάστηκαν 174 χλμ. οδικού δικτύου. Ο στρατιωτικός σχεδιασμός του έργου έγινε από αξιωματικούς του Πεζικού και του Πυροβολικού, ενώ η κατασκευή ανατέθηκε σε αξιωματικούς του Μηχανικού. Ιδιαίτερα σημαντικός υπήρξε ο ρόλος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Γύρω από τα 21 οχυρά αναπτύχθηκαν διπλές και τριπλές γραμμές ανάσχεσης, με δίκτυα αντιαρματικών τάφρων και εμποδίων.

Τόσο η κατασκευή του πολυσύνθετου έργο, σε δυσπρόσιτα σημεία της ελληνοβουλγαρικής μεθορίου μέσα σε τέσσερα χρόνια και με τα τεχνικά μέσα της εποχής, όσο βέβαια και ο αγώνας των Ελλήνων υπερασπιστών κατά την γερμανική επίθεση στην Ελλάδα το 1941, αποτελούν μία από τις σημαντικότερες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, που μαρτυρούν περίτρανα πως όταν οι Έλληνες ομονοούν τώρα μπορούν να πετύχουν θαύματα.

Από την ιστορία, στο μέλλον ...
Δυστυχώς σήμερα, μ’ ελάχιστες εξαιρέσεις, αυτό το σημαντικό έργο και η ιστορία που το συνδέει, τείνουν να περάσει στη λήθη. Μετά τις γεωπολιτικές εξελίξεις στη Ν.Α. Ευρώπη (η Βουλγαρία πλέον σύμμαχος σε ΝΑΤΟ και ΕΕ) και τις αλλαγές στις στρατιωτικές τεχνικές άμυνας, η πάλαι ποτέ «Γραμμή Μεταξά» έχει απενεργοποιηθεί ουσιαστικά και δεν περιλαμβάνεται στους αμυντικούς σχεδιασμούς της χώρας. Η Στρατιωτική Υπηρεσία εξακολουθεί σήμερα να λειτουργεί, ως επισκέψιμα ιστορικά μνημεία κάποια από τα οχυρά αυτά (Ιστίμπεη, Ρούπελ, Λίσσε, Νυμφαία) ενώ από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 η συντριπτική πλειοψηφία τους, εγκαταλείφθηκε και λεηλατήθηκε στη συνέχεια, με αποτέλεσμα να υποστούν σοβαρές καταστροφές. Η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών και οι περικοπές του ΥΕΘΑ, επέτειναν ακόμη περισσότερο το πρόβλημα.

Και όμως οι εγκαταλελειμμένες και λεηλατημένες οχυρώσεις της «Γραμμής Μεταξά», στις Σέρρες, στη Δράμα, στην Ξάνθη και στην Ροδόπη, θα μπορούσαν σήμερα ν’ αξιοποιηθούν από τις τοπικές κοινωνίες, συμβάλλοντας τόσο στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και στη διάσωση των έργων αυτών -που αποτελούν ιστορικά μνημεία πλέον- αλλά και στην τόνωση των τοπικών οικονομιών μέσω προώθησης του ιστορικού τουρισμού ή τουρισμού μνήμης, όπως εξάλλου συμβαίνει εδώ και δεκαετίες σε άλλες χώρες του εξωτερικού με κορυφαίο παράδειγμα την Γαλλία (Γραμμή Μαζινό), την Λευκορωσία (Γραμμή Στάλιν) κ.α. Ακόμη και στην γειτονική Αλβανία, έχει δρομολογηθεί η τουριστική αξιοποίηση 100άδων τσιμεντένιων πολυβολείων και καταφυγίων που είχαν κατασκευαστεί την περίοδο του Χότζα.

Στην Ευρώπη, όπως σε όλον τον κόσμο, υπάρχει ένα ισχυρό target group που τον ενδιαφέρει να επισκεφθεί και να εξερευνήσει έργα και οχυρώσεις του Β’ Π.Π, που επίσης συνδέονται με σημαντικά ιστορικά γεγονότα.

Μια εκδήλωση κάνει viral το Ρούπελ στις Σέρρες
Το τελευταίο διάστημα όλο και περισσότεροι μιλούν, γράφουν, ασχολούνται κ.α. με τα οχυρά της «Γραμμής Μεταξά». Μια τυχαία αναζήτηση στο Google αρκεί, για να διαπιστώσει κανείς το ενδιαφέρον που έχουν οι θρυλικές οχυρώσεις και η ιστορία τους. Σ’ αυτό έχει συμβάλλει η εκδήλωση «ΡΟΥΠΕΛ 1941. Η ΑΝΑΒΙΩΣΗ» που ξεκίνησε το 2016 στις Σέρρες και σήμερα θεωρείται κορυφαίο φεστιβάλ ιστορικής αναπαράστασης Β’ Π.Π, στην Ελλάδα (www.roupel1941.gr). Το 2018 συγκέντρωσε περισσότερους από 8000 επισκέπτες, ενώ μεγαλύτερη αναμένεται η προσέλευση κατά τη φετινή διοργάνωση -που τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας- το τριήμερο 10-12/5/2019 που είναι εμπλουτισμένο με πολλές παράλληλες δράσεις. Η εκδήλωση αυτή, και η συντονισμένη προσπάθεια όσων βρίσκονται από πίσω, έχει καταφέρει να κάνει το Ρούπελ viral. Τα στοιχεία επισκεψιμότητας εντυπωσιάζουν, ειδικά όταν συγκρίνονται με το παρελθόν.

Πρωτοβουλίες, αλλά ...
Στο πλαίσιο ανάδειξης και προώθησης του ιστορικού τουρισμού ή τουρισμού μνήμης στις Σέρρες, βρίσκονται σε εξέλιξη πολλές πρωτοβουλίες τόσο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όσο συλλογικών φορέων και ιδιωτών που συνεργάζονται μεταξύ τους, πάνω στον κοινό στόχο, υλοποιώντας μεθοδικά έναν σχεδιασμό που για να έχει επιτυχία θα πρέπει να έχει ασφαλώς το «ΟΚ» της πολιτείας και βέβαια του υπουργείου Εθνικής Άμυνας, που εξακολουθεί να έχει στην ιδιοκτησία του τις ανενεργές οχυρώσεις.
Ένα παράδειγμα από προσωπική εμπειρία. Η Κοιν.Σ.Επ. Άγκιστρο Δράση στις Σέρρες, ιδρύθηκε το 2016 με στόχο -μεταξύ άλλων- τη διάσωση οχυρώσεων της περιοχής και αξιοποίησής του ακολουθώντας πετυχημένα παραδείγματα στο εξωτερικό- κατέθεσε το 2017 ένα ολοκληρωμένο σχέδιο – μελέτη προς το ΥΕΘΑ για μετατροπή του εγκαταλελειμμένου και λεηλατημένου οχυρού Καρατάς σ’ ένα ιστορικό θεματικό πάρκο, μοναδικό του είδους στην Ελλάδα. Αν και η υποδοχή τότε από το ΥΕΘΑ και το ΓΕΣ ήταν θετική, στην πορεία «σκάλωσε» στην παραχώρηση και στον καθορισμό αντιτίμου της εκμίσθωσης, επειδή στάθηκε αδύνατο να προκύψει η αντικειμενική αξία των ... 349 μ. υπογείων στοών. Έτσι χάθηκε η ευκαιρία για τη διάσωση και ανάδειξη του συγκεκριμένου οχυρού -που σήμερα ρημάζει- και η εξασφαλισμένη χρηματοδότηση μέσω ευρωπαϊκού προγράμματος, τα έσοδα στο ΤΕΘΑ μέσω της εκμίσθωσης, αλλά και η ευκαιρία να δημιουργηθεί ένας πόλος ιστορικού τουρισμού στην περιοχή με δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Για να είμαστε δίκαιοι, ενδιαφέρον υπήρξε από τους πρώην ΑΝΥΕΘΑ κ.κ.Βίτσα και Κουβέλη και της πρώην ΥΦΕΘΑ κυρίας Κόλλια, όπως και του πρώην Α/ΓΕΣ κ.Στεφανή, ωστόσο σήμερα το θέμα βρίσκεται ακριβώς εκεί που ξεκίνησε.

Στο βόρειο κομμάτι των Σερρών, η αξιοποίηση και η ανάδειξη του ιστορικού τουρισμού ή τουρισμού μνήμης, μπορεί να έχει σημαντικά οφέλη για την τοπική κοινωνία και οικονομία ειδικά αυτές τις δύσκολες εποχές. Πρωτοβουλίες νέων ανθρώπων με όραμα, αγάπη και πάθος για τα οχυρά και την ιστορία τους υπάρχουν και είναι συνεχείς και -εν μέρη- αποτελεσματικές. Οι δυνατότητές τους όμως είναι εκ των πραγμάτων περιορισμένες, όσο η πολιτεία και το ΥΕΘΑ δεν αντιμετωπίζουν τις προσπάθειες αυτές ως κινήσεις που θα ενισχύσουν τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης, θα διασώσουν τα έργα, θα επιφέρουν έσοδα στο δημόσιο ταμείο, αλλά θα συμβάλλει επίσης στην δημιουργία ενός σημαντικού πόλου επισκεπτών στην περιοχή ενισχύοντας σημαντικά την τοπική οικονομία και δημιουργώντας και νέες θέσεις εργασίας.

Ο υποφαινόμενος, μέλος της πρωτοβουλίας των ανθρώπων αυτών στις Σέρρες, κουράστηκε να φωνάζει και να γράφει για αυτά που εδώ και δεκαετίες κάνουν άλλα κράτη, αλλά στη χώρα μας η γραφειοκρατία εξακολουθεί να είναι ανατρεπτικός παράγοντας.

Από το 2016 έχουμε πραγματοποιήσει αναρίθμητες συναντήσεις με τις ηγεσίες του ΥΕΘΑ και του ΓΕΣ εισπράττοντας χαμόγελα και καλές προθέσεις, αλλά χωρίς κανένα αποτέλεσμα.Πρόσφατα αιτηθήκαμε συναντήσεις προς ενημέρωση με τη νέα ηγεσία του ΥΕΘΑ και του ΓΕΣ που είναι σε εκκρεμότητα, ευελπιστώντας πως θα καταφέρουμε να πείσουμε πως αυτό που συμβαίνει με επιτυχία εδώ και δεκαετίες στο εξωτερικό, μπορεί να γίνει και στην Ελλάδα με καλά αποτελέσματα και για το κράτος και για τις τοπικές κοινωνίες, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στη ανάδειξη και στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης της «Μάχης των Οχυρών».

Το οφείλουμε κυρίως στους ήρωες νεκρούς εκείνου αγώνα, που δεν θα πρέπει να τους θυμόμαστε μόνο κατά τον ετήσιο εορτασμό της επετείου.

Κάντε Like στη σελίδα μας στο facebook και ακολουθείστε μας στο Twitter