Γράφει ο Πέτρος Σαββίδης
Στις 25 Αυγούστου 2020, οι Times του Λονδίνου αποκάλυπταν, στο πρωτοσέλιδο άρθρο τους, τα σχέδια του Βρετανικού Υπουργείου Άμυνας για δραστικές αλλαγές στην δομή του Βρετανικού Στρατού λόγω της μεταβολής του χαρακτήρα των σύγχρονων επιχειρήσεων και της μορφής των πολεμικών συγκρούσεων. Η πιο ανατρεπτική σκέψη αφορά την πιθανότητα παροπλισμού του συνόλου των 227 μέσων αρμάτων μάχης Challenger 2 και των 388 τεθωρακισμένων οχημάτων μάχης (ΤΟΜΑ) Warrior που διαθέτει ο Βρετανικός Στρατός –αντί του πολυδάπανου εκσυγχρονισμού ή της αντικατάστασής τους με νέα– υπέρ καινοτόμων τεχνολογιών και νέων επιχειρησιακών τακτικών. Ανάλογη μελέτη εκπόνησε το Ινστιτούτο Χερσαίων Επιχειρήσεων του Αμερικανικού Στρατού το 2016 με τίτλο «Ο αβέβαιος ρόλος του άρματος στον σύγχρονο πόλεμο: Διδάγματα από την ισραηλινή εμπειρία στις υβριδικές επιχειρήσεις».
Η άμεση αμφισβήτηση της αρματικής υπεροχής στο σύγχρονο πεδίο επιχειρήσεων, μετά από ένα σχεδόν αιώνα τεθωρακισμένης (ΤΘ) κυριαρχίας των χερσαίων δυνάμεων ελιγμού, είναι το αποτέλεσμα της μετάβασης από την συμβατικότητα των πολέμων 3ης γενιάς (3GW) στην υβριδική ασυμμετρία των πολέμων 4ης γενιάς (4GW) της τελευταίας εικοσαετίας. Η υιοθέτηση μη συμβατικών τακτικών και η εισαγωγή τεχνολογιών αιχμής στο αντιαρματικό (Α-Τ) αγώνα, έχουν ανατρέψει την παραδοσιακή αντίληψη της συμμετρικής αντιμετώπισης των τεθωρακισμένων συγκροτημάτων του αντιπάλου σε «αρματομαχίες». Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός ότι ελιγμοί τεθωρακισμένων συγκροτημάτων, όπως και η τελευταία αρματομαχία, καταγράφηκαν το 2003 κατά την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ. Aυτό φυσικά δεν υπονοεί την εξαφάνιση των αρμάτων μάχης από το σύγχρονο πεδίο μάχης 4ης γενιάς, αλλά την ανάγκη αναθεώρησης του επιχειρησιακού τους ρόλου, εισαγωγής νέων πανάκριβων σχεδιάσεων όπως το ρωσικό T-14 Armata, και υιοθέτησης νέων τακτικών σε περιβάλλον υβριδικών, μη συμβατικών απειλών και επιχειρησιακής ασυμμετρίας.
Παρά το γεγονός ότι ο αντιαρματικός εκτοξευτής ρουκετών διαφόρων διαμετρημάτων αποτελεί παραδοσιακό όπλο υποστήριξης των τμημάτων πεζικού από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η μαζική υιοθέτηση και η ανορθόδοξη χρήση του ρωσικού αντιαρματικού εκτοξευτή RPG-7V, με σύγχρονα πυρομαχικά κοίλου γεμίσματος, από μη συμβατικές δυνάμεις, τον ανέδειξε σε δραστικό καταστροφέα σύγχρονων αρμάτων μάχης, τόσο σε κατοικημένους τόπους όσο και σε ενέδρες στην ύπαιθρο από κοντινές αποστάσεις. Η καταστροφή ρωσικών αρμάτων στην μάχη του Γκρόζνυ, το 1996, από Τσετσένους αυτονομιστές, που προσέβαλαν τα ρωσικά άρματα με φορητούς εκτοξευτές RPG-7V από πολυκατοικίες, κατέδειξε την τρωτότητα της οροφής των πύργου σε διαγώνιες ή κατακόρυφες προσβολές από ψηλά. Το Αφγανιστάν και το Ιράκ, στις αρχές της νέας χιλιετίας, επιβεβαίωσαν την τρωτότητα των σύγχρονων αρμάτων, όπως το αμερικανικό M1 Abrams και το γερμανικό Leopard 2, στους αντιαρματικούς εκτοξευτές RPG-7V, οι οποίοι μπορούν με ευκολία να διατρύσουν την ασθενή θωράκιση του διαμερίσματος της μηχανής, στο πίσω μέρος του άρματος. Για την επίλυση του προβλήματος υιοθετήθηκε, εσπευσμένα, η προσθήκη στο εξωτερικό του πίσω τμήματος των αρμάτων, ειδικό μεταλλικό πλέγμα “slat armor” για την πρόκληση της διάρρηξης των ρουκέτας RPG-7 στο εξωτερικό της θωράκισης.
Το δεύτερο οπλικό σύστημα που ανέδειξε την μεγάλη τρωτότητα των σύγχρονων αρμάτων μάχης, τόσο στο συμβατικό, όσο και στο υβριδικό πεδίο μάχης μεταξύ τακτικών τμημάτων και μη συμβατικών δυνάμεων, είναι ο εκτοξευτής κατευθυνόμενων αντιαρματικών πυραύλων τύπου SACLOS (semi-automatic command to line of sight) ενσύρματης καθοδήγησης –όπως ο γαλλογερμανικός Milan, ο γαλλικός HOT και ο αμερικανικός ΤΟW– ή καθοδήγησης laser όπως ο ρωσικός Kornet. Η καταστροφή ή ακινητοποίηση σημαντικού αριθμού σύγχρονων ισραηλινών αρμάτων Μerkava III και IV από την Χεσμπολλάχ κατά το πόλεμο του Νοτίου Λιβάνου το 2006, από μικρές αυτόνομες ομάδες της οργάνωσης που αναπτύχθηκαν σε υψώματα και καθήλωσαν τα ισραηλινά τεθωρακισμένα συγκροτήματα με αντιαρματικούς πυραύλους διαφόρων τύπων (Milan, TOW, Kornet), εγκαινίασε των πεδίο των υβριδικών επιχειρήσεων και των ασύμμετρων συγκρούσεων, προκαλώντας μεγάλο προβληματισμό στις ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις (IDF). Η απόκτηση αμερικανικών εκτοξευτών πυραύλων ΤΟW από τους αντικαθεστωτικούς, κατά τον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας, επιβεβαίωσε την φονικότητα του οπλικού συστήματος, ενώ η καταστροφή γερμανικών αρμάτων Leopard 2A4 και εκσυγχρονισμένων αμερικανικών Μ60T Sabra του Τουρκικού Στρατού στη βόρεια Συρία, το 2016, από αντιαρματικούς εκτοξευτές πυραύλων των κουρδικών δυνάμεων YPG και του Ισλαμικού Κράτους, έπληξαν το κύρος των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΤΕΔ) και προκάλεσαν την οργή των Γερμανών, οι οποίοι απέδωσαν τις προσβολές σε εσφαλμένη τακτική χρησιμοποίηση από τους Τούρκους. Για την επίλυση της καταστροφικής απειλής και της τρωτότητας των σύγχρονων αρμάτων σε προσβολές Α-Τ πυραύλων, υιοθετήθηκε αρχικά ενεργή θωράκιση στο εξωτερικό των αρμάτων και διάφορα συστήματα ηλεκτροπτικών παρεμβολών, όπως το ρωσικό Shtora. Πρόσφατα, όμως, άρχισαν να υιοθετούνται, σε αμερικανικά και ισραηλινά άρματα, εξελιγμένα συστήματα ενεργής προστασίας (APS) όπως το ισραηλινό Trophy. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι το κόστος απόκτησης σύγχρονων αρμάτων μάχης, όπως το Leopard 2A7, έχει αυξηθεί σημαντικά (€ 12-14 εκ. έκαστο), και η αγορά μίας σύγχρονης επιλαρχίας στοιχίζει πλέον μισό δισεκατομμύριο Ευρώ.
Οι αντιαρματικές δυνατότητες της ΕΦ σήμερα
Οι Τουρκικές Δυνάμεις Κατοχής (ΤΔΚ) διατηρούν, στα κατεχόμενα εδάφη της Δημοκρατίας, ισχυρές τεθωρακισμένες και μηχανοκίνητες δυνάμεις οι οποίες υποστηρίζονται από δυσανάλογες δυνάμεις αυτοκινούμενου μέσου πυροβολικού και πολλαπλών εκτοξευτών ρουκετών, καθώς και πολύ μεγάλο αριθμό εκτοξευτών αντιαρματικών πυραύλων. Σύμφωνα με στοιχεία που προέρχονται από ανοικτές πήγες, διατίθενται 41 γερμανικά άρματα Leopard 2A4 και 246 αμερικανικά άρματα Μ45Α5Τ2, 126 τουρκικά ΤΟΜΑ ACV-15, 106 τουρκικά ΤΟΜΠ ACV-15 και 266 αμερικανικά Μ113Α2, 250 περίπου αμερικανικά και τουρκικά αυτοκινούμενα και ρυμουλκούμενα πυροβόλα κυρίως 155 χιλ., 12 τουρκικά ρουκετοβόλα Τ-122 Sakarya, και 250 περίπου εκτοξευτές Α-Τ πυραύλων διαφόρων τύπων (ΤΟW, Milan, Konkurs-M, και Μ113Α2 ΤΟW).
Για την αντιμετώπιση της τεθωρακισμένης και μηχανοκίνητης απειλής των ΤΔΚ, η οποία αριθμεί 287 άρματα μάχης και 498 τεθωρακισμένα οχήματα μάχης/μεταφοράς προσωπικού, η αντιαρματική άμυνα της ΕΦ βασίζεται σήμερα στους ακόλουθους πυλώνες:
α) τεχνητά κωλύματα επί του εδάφους όπως αντιαρματικές τάφρους και ναρκοπέδια·
β) ανασχέσεις πυροβολικού εναντίον ΤΘ και Μ/Κ συγκεντρώσεων και αρματικών προσβάσεων· γ) εποχούμενα πυροβόλα άνευ οπισθοδρομήσεως (ΠΑΟ) 106 χιλ.·
δ) Λόχους Α-Τ (ΛΑ-Τ) οι οποίοι είναι εξοπλισμένοι με γαλλικά τεθωρακισμένα οχήματα VAB-VCAC/HOT-2 (18 οχήματα) και βραζιλιάνικα EE-3 Jararaca/Μilan (15 οχήματα) και εποχούμενα στοιχεία Milan 3·
ε) 15 αντιαρματικά ελικόπτερα της Διοίκησης Αεροπορίας (4 γαλλικά SA341L1 Gazelle/HOT-2 και 11 ρωσικά Μι-35P/9M114-9M120)·
ζ) το αρματικό δυναμικό της ΕΦ, αποτελούμενο από 82 ρωσικά άρματα μάχης Τ-80U/UK, 52 γαλλικά άρματα μάχης ΑΜΧ-30Β2, 82 αμερικανικά Μ48Α5 ΜOLF και 43 ρωσικά ΤΟΜΑ ΒMP-3.
Η νέα απειλή: συνδυασμένη χρήση ΜΕΑ-πυροβολικού
Ενώ, τις προηγούμενες δεκαετίες, η ΕΦ μπορούσε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τα ΤΘ-Μ/Κ τακτικά συγκροτήματα του αντιπάλου, οι τεχνολογικές εξελίξεις στο επιχειρησιακό πεδίο, της τελευταίας δεκαετίας, απαιτούν την ταχεία αναπροσαρμογή των αμυντικών σχεδίων και των χρησιμοποιούμενων τακτικών, και την απόκτηση νέων αντιαρματικών μέσων. Η τακτική χρησιμοποίηση, σε σημαντικούς αριθμούς, μη επανδρωμένων αεροσκαφών (ΜΕΑ) στο σύγχρονο πεδίο της μάχης, τόσο εξοπλισμένων όσο και μη, έχει ανατρέψει τις δυνατότητες των αντιπάλων, αυξάνοντας δραματικά την τρωτότητα των εμπλεκομένων τμημάτων καθιστώντας την επιβιωσημότητά τους απόλυτη προτεραιότητα. Πρόσφατα παραδείγματα αποτελούν η προσβολή των ρωσικών αντιαεροπορικών συστημάτων Pantsir-S του Λιβυκού Εθνικού Στρατού από εξοπλισμένα τουρκικά ΜΕΑ Βayraktar TB2 της λιβυκής Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας και η καταστροφή αρμενικών συστημάτων πυραυλικής αεράμυνας, αρμάτων μάχης και πυροβολικού, από τουρκικά συστήματα Bayraktar TB2 του Αζερμπαϊτζάν στην εξελισσόμενη σύγκρουση Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Λαμβάνοντας υπ’ όψη το υψηλό κόστος χρήσης της πολεμικής αεροπορίας σε επιχειρήσεις (συγκρητικά με τα ΜΕΑ) και, ειδικά, την ανάγκη διατήρησης σημαντικών αεροπορικών δυνάμεων της Τουρκία στο Αιγαίο για αντιμετώπιση τυχόν αντιπερισπασμού της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας ή εμπλοκής της Ελλάδας σε περιορισμένες επιχειρήσεις κατά της Τουρκίας, η χρήση της Τουρκικής Πολεμικής Αεροπορίας (ΤΠΑ) στο νησί, αναμένεται να είναι σχετικά περιορισμένη, έναντι εκτεταμένης χρήσης εξοπλισμένων ΜΕΑ. Η πρόσφατη ενίσχυση του αυτοκινούμενου πυροβολικού 155 χιλ. των ΤΔΚ και η αναμενόμενη δράση σημαντικού αριθμού εξοπλισμένων ΜΕΑ Bayraktar TB2 και Anka-S στο θέατρο επιχειρήσεων της Κύπρου, έχει ανατρέψει την ισορροπία δυνάμεων στο νησί, συμπεριλαμβανομένων των αρματικών και αντιαρματικών δυνατοτήτων της ΕΦ. Η εμπλοκή καθ’ όλο το 24ωρο, ημέρα και νύκτα, τουρκικών ΜΕΑ στις αμυντικές επιχειρήσεις της ΕΦ αυξάνει δραματικά την τρωτότητα των Μονάδων ελιγμού και των κύριων οπλικών συστημάτων της Δύναμης. Τόσο από άμεσες προσβολές, αφού κάθε τουρκικό ΜΕΑ φέρει 4 πυραύλους εμβέλειας 8 χλμ., όσο και έμμεσες προσβολές πυρών πυροβολικού, κυρίως 155 χλσ., των ΤΔΚ. Δυνητικοί στόχοι των πυραύλων που φέρουν τα τουρκικά ΜΕΑ είναι τα ραντάρ αεράμυνας, τα πυραυλικά συστήματα αεράμυνας, άρματα μάχης και ΤΟΜΑ, Α-Τ οχήματα VAB-VCAC/HOT-2 και ΕΕ-9 Jararaca/Milan, στοιχεία πυροβολικού, κοκ. Στην δεύτερη περίπτωση, τα τουρκικά ΜΕΑ, με δυνατότητα συνεχούς πτήσης 24 ωρών, θα ενεργούν αποστολές ISTAR (intelligence, surveillance, target acquisition, reconnaissance) από ύψος 24,000 ποδών (7 χλμ.), υπεράνω της φίλιας διάταξης, παρέχοντας, σε πραγματικό χρόνο, στοιχεία βολής στο πυροβολικό των ΤΔΚ για τις φίλες συγκεντρώσεις αρμάτων μάχης και τεθωρακισμένων, τους χώρους ανάπτυξης του πυροβολικού και των όλμων, τους σταθμούς διοικήσεως και τους χώρους διοικητικής μέριμνας.
Να σημειωθεί ότι το προηγούμενο πλεονέκτημα που διέθετε η ΕΦ, για κίνηση και ανάπτυξη των δυνάμεών της από καλυμμένα δρομολόγια (εκτός εχθρικής παρατήρησης) ή κατά τη διάρκεια της νύκτας, και την απόκρυψή τους εντός τομών σε προωθημένους χώρους συγκέντρωσης, έχει πλέον απολεσθεί.
Το μέλλον του αρματικού αγώνα και της αντιαρματικής άμυνας της ΕΦ
Οι νέες επιχειρησιακές συνθήκες στο νησί θα πρέπει να μελετηθούν προσεκτικά –ίσως και από μεικτές επιτροπές στρατιωτικών και ακαδημαϊκών ή άλλων ειδικών– με σκοπό την άμεση υιοθέτηση ευφάνταστων λύσεων για προστασία των φίλιων δυνάμεων και αύξησης της επιβιωσημότητάς τους στο πεδίο της μάχης. Οι εισηγήσεις που ακολουθούν βασίζονται στην ανάλυση των συμβατικών και ασύμμετρων επιχειρήσεων της τελευταίας εικοσαετίας, τόσο από τακτικές όσο και από μη συμβατικές δυνάμεις, και έχουν ως στόχο την δημιουργία ευρύτερου προβληματισμού για την νέα συνδυασμένη απειλή στο θέατρο επιχειρήσεων της Κύπρου:
Aεράμυνα: Ενίσχυση της φίλιας δυνατότητας επιτήρησης-αναγνώρισης του εναερίου χώρου ή τμημάτων αυτού με παθητικά συστήματα και προσβολής εναέριων στόχων μικρής επιφάνειας και χαμηλής αντανακλαστικότητας, όπως τα ΜΕΑ, από αντίστοιχα πυραυλικά συστήματα. Η πρόσφατη παραγγελία γαλλικών πυραυλικών συστημάτων Mistral 3 είναι προς την ορθή κατεύθυνση, αλλά το επιχειρησιακό ζήτημα της προσβολής ΜΕΑ πρέπει να μελετηθεί σε συνεργασία με άλλες χώρες όπως η Γαλλία και το Ισραήλ.
Αρματικός αγώνας: Η αναγνώριση και στοχοποίηση των χώρων συγκέντρωσης των τεθωρακισμένων δυνάμεων της ΕΦ, από την συνδυασμένη χρήση ΜΕΑ-πυροβολικού καθ’ όλο το 24ωρο, θα αποτελεί, λογικά, υψηλή προτεραιότητα για τις ΤΔΚ. Μερικά μέτρα που δύνανται να αυξήσουν την επιβιωσημότητα των ΤΘ δυνάμεων της ΕΦ είναι: α) Η μείωση του θερμικού ίχνους των αρμάτων με βαφές anti-IR, η προσθήκη ανάλογων πλαϊνών ποδιών στα άρματα Μ48Α5 MOLF, και η χρήση πολυφασματικών δικτύων παραλλαγής υπέρυθρης προστασίας. β) Η αύξηση των αποστάσεων αραίωσης στους χώρους συγκέντρωσης τόσο σε επίπεδο υπομονάδας όσο και μικρότερων κλιμάκιων. Στην περίπτωση χρήσης τομών στο έδαφος, αυτές πρέπει είναι βαθιές, σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους, και κατά προτίμηση σε καλυμμένο έδαφος με εκτεταμένη χλωρίδα ή σε μη συμβατικούς χώρους. γ) Αντίθετα με το υφιστάμενο δόγμα επιθετικών επιχειρήσεων των ΤΘ δυνάμεων (πρωτοβουλία κινήσεων-αποφασιστικότητα-ορμή-καταστροφικότητα) θα πρέπει να εξεταστεί, στο πλαίσιο της επιβιωσιμότητας των αρματικών δυνάμεων της ΕΦ, η τακτική της Παρακράτησης Δυνάμεων. Δηλαδή αποφυγή άμεσης αποκάλυψης και εμπλοκής τους στον αμυντικό αγώνα, διά της εκτεταμένης αραίωσής τους σε χώρους απόκρυψης, ή σε ενεδρεύοντες ρόλους, και αιφνιδιαστική εμπλοκή τους, σε μικρότερα κλιμάκια, για καταστροφή του εχθρού στις περιπτώσεις διάσπασης της προκεχωρημένης γραμμής άμυνας (ΠΓΑ).
Αντιαρματική άμυνα: Η υπεράσπιση των ελευθέρων εδαφών της Κυπριακής Δημοκρατίας, η αντιμετώπιση του εχθρού προ ή επί της ΠΓΑ και η απαγόρευση οποιονδήποτε εχθρικών εισχωρήσεων, θα πρέπει να αποτελεί την κύρια αποστολή της ΕΦ. Για την επιτυχή εκτέλεση του συγκεκριμένου σκοπού απαιτείται:
α) Η δημιουργία εκτεταμένων τεχνητών κωλυμάτων, δηλαδή συμπλεγμάτων αντιαρματικών τάφρων, καθ’ όλο το μήκος της ΠΓΑ, για αποφυγή αιφνιδιαστικής διάρρηξης της ΠΓΑ, ανακοπή της ορμής του αντιπάλου, αναγκαστικής αγκίστρωσής του σε συγκεκριμένες τοποθεσίες και δυνητικής καταστροφής του από ανασχέσεις του φίλιου πυροβολικού.
β) Η επάνδρωση των αμυντικών τοποθεσιών της ΠΓΑ από επαρκείς δυνάμεις πεζικού και η προστασία (υπογειοποίηση) αυτών των δυνάμεων σε κατάλληλα αμυντικά έργα (πολυβολεία, υπόγεια χαρακώματα συγκοινωνίας, Α-Τ θέσεις, σκέπαστρα προσωπικού) από οπλισμένο σκυρόδεμα.
γ) Η ενίσχυση των τμημάτων προκαλύψεως διά εξοπλισμένων οχημάτων και μικρών τροχοφόρων τεθωρακισμένων φορέων βαρέων όπλων, για επαύξηση της δυνατότητας τακτικών ελιγμών των αμυνόμενων τμημάτων, ενίσχυσης κενών στην αμυντική τοποθεσία, και δημιουργίας βάθους στην ΠΓΑ.
δ) Η εμπλοκή των εχθρικών ΤΘ-ΜΚ συγκροτημάτων σε μεγάλο βάθος από την ΠΓΑ εντός των κατεχόμενων εδαφών ή, κατ’ ελάχιστο, εντός της νεκρής ζώνης, από σύγχρονα Α-Τ πυραυλικά συστήματα 5ης γενιάς.
Το υφιστάμενο υλικό που διαθέτει η ΕΦ, όπως τα εποχούμενα στοιχεία Milan 3, με εμβέλεια 2 χλμ., ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στο κομβικό ζήτημα της επιβιωσιμότητας, αλλά οι εκτοξευτές Milan και ΗΟΤ-2 επί τεθωρακισμένων οχημάτων Jararaca και VAB-VCAC εμφανίζουν αυξημένη τρωτότητα σε προσβολές ΜΕΑ, και η τακτική αξιοποίησή τους θα πρέπει, πλέον, να περιλαμβάνει την απόκρυψή τους σε υπόγεια σκέπαστρα από οπλισμένο σκυρόδεμα επί της ΠΓΑ. Η ΕΦ δύναται να αποκτήσει τεχνολογικό προβάδισμα στον αντιαρματικό αγώνα διά της απόκτησης σημαντικού αριθμού σύγχρονων Α-Τ πυραυλικών συστημάτων 5ης γενιάς, όπως το Spike-LR και ΕR της ισραηλινής Rafael ή το MPP (Missile Moyenne Portee) της γαλλικής ΜBDA, τεχνολογίας ΝLOS (non-line-οf-sight) με εμβέλειες που κυμαίνονται μεταξύ 4 και 10 χλμ.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Η Σημερινή, Κυ. 04 Οκτ. 2020, σελ. 5