Γράφει ο Δημήτρης Σταθόπουλος. Το άρθρο είναι προδημοσίευση από την επερχόμενη έκδοση “Από το Φάντομ στο Phantom: 50 ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑ”
Είναι γεγονός πως οι Έλληνες Φαντομάδες, κυριάρχησαν πάνω από το Αιγαίο έναντι της ΤΗΚ για δυο συνεχόμενες δεκαετίες. Ακόμα και με την ένταξη των αεροσκαφών 4ης γενιάς F-16 και Μirage 2000 στην ΠΑ στα τέλη της δεκαετίας του ΄80, τα F-4E Phantom συνέχισαν να σηκώνουν το βάρος της αναχαίτισης για πολλά ακόμα χρόνια, με επιτυχία ακόμη και στα αντίστοιχα τουρκικά F-16.
Οι Έλληνες φαντομάδες στην κυριολεξία δεν είχαν αντίπαλο για πολλά χρόνια, ακόμα και όταν η Τουρκική Αεροπορία παρέλαβε τα δικά της Phantom τον Σεπτέμβριο του 1974.
Αν θέλουμε όμως τις ακριβείς αιτίες αυτής της αδιαμφισβήτητης υπεροχής των Ελλήνων Φαντομάδων στην αναχαίτιση έναντι της ΤΗΚ εκείνα τα πρώτα χρόνια, με συνέπεια την ανωτερότητα τoυς απέναντι στους Τούρκους Φαντομάδες, ακόμη και στα τουρκικά F-16 αργότερα, θα πρέπει να εστιάσουμε στους εξής τέσσερις παράγοντες και συγκυρίες, που ήταν:
1) Η ρεαλιστική και ολοκληρωμένη εκπαίδευση πολεμικού σταδίου των ελληνικών πληρωμάτων σε Αμερική και άμεσα στην Ελλάδα. 2) Η άμεση αξιοποίηση των αεροσκαφών Phantom. 3) Η ίδρυση του ΣΟΤ (Σχολείο όπλων Τακτικής). 4) Η αριθμητική υπεροχή των ελληνικών Phantom έναντι των τουρκικών καθ’ όλη τη δεκαετία του ’70.
Για να μην θεωρούμαστε υπερβολικοί, στις παρακάτω σειρές αναλύεται η εκπαίδευση των Τούρκων Φαντομάδων που απείχε κατά πολύ από αυτή των Ελλήνων, τόσο στην Αμερική όσο και στον επαναπατρισμό τους στις βάσεις τους, καθώς και η προβληματική ένταξη του F-4E στην Τουρκική Αεροπορία που κράτησε χρόνια. Τα συμπεράσματα δικά σας.
Peace Diamond I. H αγορά των τουρκικών Phantom
Η προμήθεια F-4 για την ΤΗΚ οφείλεται στο σχέδιο Αναδιοργάνωσης και Εκσυγχρονισμού (REMO) της ΤΗΚ (Türk Hava Kuvvetleri/Τουρκική Αεροπορία), οι προετοιμασίες του οποίου ξεκίνησαν το 1971.
Οι διαπραγματεύσεις για τη σύμβαση των F-4 Phantom, που ξεκίνησαν τον Φεβρουάριο του 1972 και η απόφαση προμήθειας τους φαίνεται πως επηρεάστηκε από την παραγγελία της Ελλάδας για 36 F-4E Phantom II με το πρόγραμμα Peace Icarus εκείνη τη χρονιά.
Τον Ιανουάριο του 1973 υπογράφηκε η συμφωνία για 40 F-4Ε Phantom II μεταξύ των ΗΠΑ και της Τουρκίας και το πρόγραμμα ονομάστηκε Peace Diamond. Η αγορά έγινε με το ίδιο καθεστώς της Ελληνικής Αεροπορίας. Τα αεροσκάφη αγοράστηκαν με χρήματα από τον Εθνικό Προϋπολογισμό και μέσω FMS (Foreign Military Sales) με δανεισμό για 10 χρόνια.
Η Τουρκική παραγγελία περιλήφθηκε στην παρτίδα της McDonnell Douglas για 124 αεροσκάφη που θα παραδίνονταν στις Πολεμικές Αεροπορίες των ΗΠΑ, της Ελλάδας και της Τουρκίας. Παράλληλα ξεκίνησαν οι εργασίες για τις ανάγκες υποστήριξης των Phantom στις Αεροπορικές Βάσεις του Eskisehir και Malatya-Erhac όπου θα φιλοξενούσαν τα τουρκικά F-4E όπως είχε αποφασιστεί.
Η ΤΗΚ παρέλαβε τα πρώτα 2 αεροσκάφη Phantom (73-1016 και 73-1017) στις 30 Αυγούστου 1974 που παραδόθηκαν από αμερικανικά πληρώματα, στη νεοσύστατη 113 Filo “Tayfun” (Typhoon) στην Αεροπορική Βάση του Eskisehir στην Νοτιοδυτική Τουρκία. Τα αεροσκάφη αυτά είχαν παρακρατηθεί στην Ισπανική βάση NAS ROTA, για 15 ημέρες περίπου εξ’ αιτίας του ΑΤΤΙΛΑ ΙΙ που είχε εκδηλωθεί στις 14 Αυγούστου 1974 στην Κύπρο.
Η πρώτη πτήση F-4 με Τούρκους πιλότους, πραγματοποιήθηκε πάνω από το Eskisehir με πλήρωμα τον πρώτο Μοίραρχο της 113ης Filo, Ergin Celasin και συγκυβερνήτη τον Σγό Ziya Alemdar με το αεροσκάφος 73-1016, στις 2 Σεπτεμβρίου 1974.
Οι παραδόσεις συνεχίστηκαν ως το Νοέμβριο του 1974 όπου η 113 Filo είχε παραλάβει συνολικά 8 αεροσκάφη ως τότε. Στις 30 Αυγούστου 1974 τα 73-1016 και 73-1017. 23 Σεπτεμβρίου 1974, το 73-1018. 23 Σεπτεμβρίου 1974, το 73-1019. 21 Οκτωβρίου 1974, το 73-1021. 4 Νοεμβρίου 1974, το 73-1022. 11 Νοεμβρίου 1974, το 73-1020. 29 Νοεμβρίου 1974, το 73-1023.
Το προσωπικό της 113 Filo αξιολογήθηκε αξιόμαχο στα τέλη του 1975. Σε προσωπικό της μοίρας ανατέθηκε στις 10 Οκτωβρίου 1975, να σχηματίσει την 112 Filo “Şeytan” (Devils) στην ίδια βάση που χρησιμοποιούσε F-100 ως τότε, η οποία επανεξοπλίστηκε με τα μισά αεροσκάφη F-4.
Εκπαίδευση
Σημαντική διαφοροποίηση με την ΠΑ που επέλεξε να στείλει 18 πληρώματα για εκπαίδευση στην Αμερική συμπεριλαμβανομένου πυρήνα έξι εκπαιδευτών, η ΤΗΚ ακολούθησε άλλη τακτική που από ότι αποδείχθηκε της στοίχησε.
Τον Οκτώβριο του 1973 και τον Ιούλιο του 1974, στάλθηκαν 101 Τούρκοι στρατιωτικοί σε δύο χωριστές αποστολές στις ΗΠΑ για εκπαίδευση στα Phantom, αποτελούμενες από ιπταμένους και τεχνικό προσωπικό. H εκπαίδευση τους πραγματοποιήθηκε στην Αεροπορική Βάση MacDill στην Τάμπα της Φλόριντα. To πρώτο κλιμάκιο τεχνικών έφτασε στις ΗΠΑ στις 13 Οκτωβρίου 1973 και επέστρεψε στην Τουρκία στις 20 Φεβρουαρίου 1974. Το δεύτερο κλιμάκιο τεχνικών στάλθηκε στις 3 Ιουλίου 1974 και επέστρεψε στην Τουρκία στις 14 Οκτωβρίου 1974.
Συνολικά στα δύο κλιμάκια εκπαιδεύτηκαν 86 τεχνικοί από τους οποίους 2 ήταν αξιωματικοί συντήρησης αεροσκαφών, 1 υπεύθυνος συντήρησης Αvionics και 86 υπαξιωματικοί από διάφορες ειδικότητες.
Ως προς την εκπαίδευση των ιπταμένων, η προσέγγιση σε σχέση με την ΠΑ ήταν εντελώς διαφορετική. Στην MacDill στάλθηκε ένας πυρήνας 10 ιπταμένων που πέρασαν σχολείο εκπαιδευτών, (1 Επγός, 4 Σγοί, 5 Υπγοί) αποτελούμενος από τέσσερις κυβερνήτες και έξι XOΣ. Mετά από δύο μήνες έφτασαν ο Aσμχος Ergin Celasin που θα αναλάμβανε διοικητής της 113 Filo και o Aσμχος Zubeyir Batur που θα ήταν ο ΑΕ της μοίρας.
Ο πυρήνας των Τούρκων ήταν πρώην εκπαιδευτές ιπτάμενοι που είχαν υπηρετήσει στο παρελθόν σε αεροσκάφη F-100, F-102 και F-104 και η εκπαίδευση τους έγινε στην 94th TFS στην Aεροπορική Bάση MacDill. Η ομάδα των 10 ατόμων πήγε στις ΗΠΑ στις 25 Δεκεμβρίου 1973 και επέστρεψαν μαζί με τους διοικητές τους στα μέσα Αυγούστου 1974. Είχαν αποφοιτήσει από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ανήμερα της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο στις 20 Ιουλίου και η επιστροφή τους καθυστέρησε λόγω των γεγονότων.
Οι Τούρκοι εκπαιδευτές σε αντίθεση με τους Έλληνες εκπαιδευτές (με εξάμηνη σχεδόν εκπαίδευση), είχαν παρακολουθήσει ένα συμπτυγμένο πρόγραμμα ακαδημαϊκής εκπαίδευσης, προσαρμογής στον τύπο και σχολείου εκπαιδευτών διάρκειας τεσσάρων μηνών. Είχε προηγηθεί δίμηνο υποχρεωτικό ταχύρρυθμο πρόγραμμα εκπαίδευσης Αγγλικών και για τους δώδεκα ιπταμένους στην αεροπορική βάση Lackland στο Σαν Αντόνιο του Τέξας.
Oι Τούρκοι ιπτάμενοι δεν πραγματοποίησαν βολές όπλων κατά την εκπαίδευση τους. Αναφέρει ο Ergin Celasin σε συνέντευξη του στον τουρκικό τύπο: “Οι δέκα ιπτάμενοι που είχαν προηγηθεί, αφού τελείωσαν τα μαθήματα εδάφους, τις πτήσεις σε προσομοιωτή και μαθήματα προσανατολισμού, έλαβαν εκπαίδευση για να γίνουν εκπαιδευτές. Κάναμε μόνο προσανατολισμό F-4, ΠΔΟ (Πτήση Διά Οργάνων), προσγείωσης-απογείωσης, ακροβατικά και εκπαίδευση εναέριας μάχης. Δεν ρίξαμε πυρομαχικά”.
Σύμφωνα με αφιέρωμα για τους Τούρκους πιλότους της εφημερίδας “FLORIDATRIBUNE” τη Κυριακή 21 Ιουλίου 1974 (την επομένη της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο), αναφέρεται πως εκείνη την περίοδο φοιτούσαν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα στη MacDill AFB, 28 τεχνικοί υπαξιωματικοί. Εδώ αξίζει να σημειωθεί πως το αφιέρωμα σχεδόν στην αρχή του αναφέρει: “Ο εκπρόσωπος τύπου της USAF στο Ηοmestead ΑFB δήλωσε ότι το πρόγραμμα που ολοκληρώθηκε από τους Έλληνες πιλότους ήταν πιο αναβαθμισμένο για να γίνουν πιο ικανοί στην πτήση των F-4“. Το αφιέρωμα κλείνει λέγοντας: “Το επίπεδο εκπαίδευσης πιλότων και στις δύο αεροπορικές δυνάμεις είναι υψηλό, αν και στον σημαντικό τομέα της συντήρησης αεροσκαφών, οι Αμερικανοί στρατιωτικοί παρατηρητές πιστεύουν ότι οι Έλληνες έχουν πλεονέκτημα“, ανέφερε η εφημερίδα.
Κατά την πάγια τακτική οι Τούρκοι να βαπτίζουν την εισβολή της ντροπής στη Μεγαλόνησο “ειρηνευτική επιχείρηση”, αφηγείται ο Ergin Celasin:
“Παρεμπιπτόντως, όπως γνωρίζετε, η “ειρηνευτική επιχείρηση” στην Κύπρο πραγματοποιήθηκε στις 20 Ιουλίου 1974. Ήμασταν σε εκπαίδευση στην αεροπορική βάση MacDill εκείνη την εποχή και παρακολουθούσαμε τις εξελίξεις από εκεί. Τα νέα παιδιά της ομάδας ήθελαν να επιστρέψουν στην Τουρκία το συντομότερο δυνατό και να συμμετάσχουν στην επιχείρηση. Μου έλεγαν: «Διοικητή, ας κάνουμε αεροπειρατεία στα αεροπλάνα και ας συμμετάσχουμε στην επιχείρηση στην Κύπρο». Φυσικά, αυτό ήταν αδύνατο. Δεν είχαμε λάβει εκπαίδευση εναέριου ανεφοδιασμού. Εκτός αυτού, ποιος θα ανεφοδίαζε τα αεροπλάνα μας στον αέρα; Η δουλειά μου ως διοικητής μοίρας ήταν να ηρεμήσω τα παιδιά”.
Παρορμητικοί, ως εκεί που η αφέλεια φτάνει λίγο πριν το όριο της… οι ιπτάμενοι αυτοί προορίζονταν για εκπαιδευτές. Σημειώνεται πως το τελευταίο κλιμάκιο της ελληνικής αποστολής, είχε ολοκληρώσει την εκπαίδευση του στην Αεροπορική Βάση Ηοmestead και είχε επιστρέψει ήδη στην Ελλάδα.
Aν και οι βετεράνοι Τούρκοι φαντομάδες όπως και οι Έλληνες, υποστηρίζουν πως εκπαιδεύτηκαν σε μοντέλα F-4C ή D, αυτό δεν ισχύει. Εκπαιδεύτηκαν στα παλαιότερα F-4Ε Phantom γνωστά ως “Early” τα οποία δεν διέθεταν Slats και εξόπλιζαν τις μοίρες στη Homestead όπως και στη MacDill από το 1970 και μετά, σύμφωνα με την έρευνα. Η THK και Η ΠΑ, προμηθεύτηκαν τη μεταγενέστερη έκδοση του “Ε” (“Late” όπως είναι γνωστή), που άρχισε να παράγεται από τα μέσα του 1972. Η κύρια διαφορά της νέας έκδοσης ήταν στον εξελιγμένο σχεδιασμό των Leading Edge Slats των πτερύγων που διέθεταν αντί για Νormal Edge Slats. Ίσως αυτός είναι ο λόγος, που Έλληνες και Τούρκοι πιλότοι, συγχέοντας αυτές τις διαφορές, πιστεύουν λανθασμένα πως εκπαιδεύτηκαν σε Phantom έκδοσης “C” ή “D” τα οποία δε διέθεταν Leading Edge Slats. Ειδικά για τους Τούρκους, οι φωτογραφίες που δημοσιεύονται από την εκπαίδευσή τους στην Αμερική, φαίνεται η έκδοση ¨Ε¨.
To τουρκικό κλιμάκιο ιπταμένων, με την επιστροφή τους στο Eskisehir, ανέλαβε να εκπαιδεύσει νέους πιλότους, με σημαντικές όμως καθυστερήσεις και προβλήματα. Σε αντίθεση με την ΠΑ, η ΤΗΚ προμηθεύτηκε άμεσα Flight simulator που εγκαταστάθηκε στην 113 Filo. Όσοι προσέρχονταν στην 113 Filo από άλλες μονάδες για να εκπαιδευτούν στα F-4, έπρεπε υποχρεωτικά να περάσουν με επιτυχία από τον προσομοιωτή. Οι νέοι πιλότοι που δεν μπορούσαν να προσαρμοστούν και να περάσουν με επιτυχία τον προσομοιωτή F-4, επέστρεψαν στις παλιές τους μονάδες.
Παράλληλα, στις 15.08.1974 ιδρύθηκε μια μονάδα με την ονομασία “Şimşek Kıta” (Lightning Continent) για την εκπαίδευση κυβερνητών και συγκυβερνητών στην Βάση του Eskisehir. Αρχικά, οι χειριστές πίσω θέσης χαρακτηρίζονταν στην ΤΗΚ ως Weapon System Operator (SSO/Silah Sistemi Operatörü). Αργότερα άλλαξε στα αμερικανικά πρότυπα σε Weapon System Officer (SSS/Silah Sistemi Subayı).
Τα πέτρινα χρόνια
Λόγω της Κυπριακής κρίσης επιβλήθηκε στην Τουρκία ως κύρωση εμπάργκο, με ισχύ από τη 1η Φεβρουαρίου του 1975 με αποτέλεσμα η επιχειρησιακή εξέλιξη των Phantom στην ΤΗΚ να έχει σημαντικές καθυστερήσεις κατά τα επόμενα χρόνια. Έτσι οι παραδόσεις πάγωσαν και τα υπόλοιπα 32 από τα 40 Phantom της τουρκικής παραγγελίας Peace Diamond, παραδόθηκαν στην Τουρκία μετά την άρση του εμπάργκο στης 25 Ιουλίου 1978.
Οι δύο μοίρες, 112 και 113 Filo, λόγω της μικρής δύναμης αεροσκαφών, επιχειρούσαν από κοινού με 8 αεροσκάφη για όλο αυτό το διάστημα. Γεγονός είναι πως η καθυστέρηση παραλαβής του συνόλου των αεροσκαφών είχε αποτέλεσμα τη καθυστέρηση της αξιοποίησης του F-4 στην ΤΗΚ.
Το αμερικανικό εμπάργκο όπλων προς την Τουρκία, είχε δημιουργήσει επιπλέον σημαντική έλλειψη ανταλλακτικών (για τα τουρκικά Phantom υπήρχε μόνο διετή πρόβλεψη προμήθειας ανταλλακτικών ενώ για τα ελληνικά 10ετη) με αποτέλεσμα την κατακόρυφη πτώση της διαθεσιμότητας μαχητικών αεροσκαφών της ΤΗΚ. Είναι γεγονός πως στους 42 μήνες που είχε ισχύ το εμπάργκο, διαγραφόταν μια εικόνα πραγματικής διάλυσης για τις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις. Σε άρθρο του έγκυρου αμερικανικού περιοδικού Armed Forces Journal, σημειωνόταν η σοβαρή έλλειψη ανταλλακτικών, η ελλιπέστατη εκπαίδευση και η σημαντική μείωση των μισθών των στελεχών και στους τρεις κλάδους των Τουρκικών ΕΔ. Mάλιστα, ο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ πρώην Πρωθυπουργός και Πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας, αποκάλυψε σε μεταγενέστερες δηλώσεις του πως η Τουρκική Αεροπορία στα τέλη του 1978, είχε σε διαθεσιμότητα μόνο 20-30 αεροσκάφη κάθε τύπου, συνολικά όσο και να ακούγεται υπερβολικό.
Η κατάσταση αυτή είχε επηρεάσει όπως είναι φυσικό και την διαθεσιμότητα των 8 Phantom που είχαν παραδοθεί ως τότε, με συνέπεια να πετούν το πολύ 5 αεροσκάφη, με τα υπόλοιπα να είναι καθηλωμένα ελλείψει ανταλλακτικών. Την αξιολύπητη αυτή κατάσταση της Τουρκικής Αεροπορίας βέβαια, δεν την γνώριζε τότε η ελληνική πλευρά. Αυτό, ανάγκαζε τους Τούρκους ιπτάμενους να γράφουν λιγότερες ώρες πτήσης σε 5-8 αεροσκάφη, οδηγώντας στην ουσία τα τουρκικά πληρώματα σε πτητική απραξία. Ποιος ιπτάμενος να πρώτο πετάξει και πότε. Η έλλειψη αεροσκαφών, είχε κατά συνέπεια το πρόγραμμα εκπαίδευσης νέων ιπταμένων να τεθεί σε δεύτερη μοίρα.
Ένα σημαντικό πρόβλημα που αντιμετώπισαν από την αρχή τα πληρώματα, ήταν η ενημέρωση και μετάφραση των εγχειριδίων του αεροσκάφους και ιπταμένων. Αναφέρει ο Ergin Celasin σε συνέντευξη του στον τουρκικό τύπο: “Τα πάντα στα αεροσκάφη ήταν στα αγγλικά. Για τους 12 ιπταμένους που είχαμε εκπαιδευτεί στις ΗΠΑ δεν υπήρχε πρόβλημα. Τι θα γινόταν όμως με αυτούς που επρόκειτο να τοποθετηθούν στη μοίρα μας από άλλες μοίρες για να εκπαιδευτούν στο F-4; Το γεγονός ότι το εγχειρίδιο πτήσης είχε μεταφραστεί από την Πολεμική Αεροπορία δεν ήταν πολύ χρήσιμο. Υποθέτω ότι αυτή η μετάφραση ανατέθηκε σε έναν ανώτερο αξιωματικό που καθόταν σε κάποιο γραφείο. Αν και ο ίδιος θα ήταν λογικά ιπτάμενος, δεν θα μπορούσε να καταλάβει τη μοναδική ορολογία του F-4 καθώς δεν είχε πετάξει με αυτό τον τύπο αεροσκάφους.
Είχαμε αντιμετωπίσει μια τέτοια παρόμοια κατάσταση στο παρελθόν με τα F-104. Το εγχειρίδιο πιλότου του F-104 μεταφράστηκε από έναν ιπτάμενο που δεν είχε πετάξει ποτέ με αυτό το αεροσκάφος. Ωστόσο, και τα F-104 τότε είχαν πολλά χαρακτηριστικά που δεν ήταν διαθέσιμα σε κανένα άλλο αεροσκάφος της τουρκικής Πολεμικής Αεροπορίας στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Ραντάρ, αδρανειακή συσκευή πλοήγησης (LN-3), shaker-kicker, κ.λπ. ήταν μεγάλες καινοτομίες για εκείνα τα χρόνια. Οι μεταφράσεις έπρεπε να γίνουν από ειδικούς μεταφραστές εξοικειωμένους με την ορολογία.
Τα προβλήματα δεν ξεπεράστηκαν γρήγορα με το εγχειρίδιο ιπταμένων. Επίσης ο φάκελος Standard Operating Procedure (SOP) των F-4 ήταν αρκετά μεγάλος. Πολλά τμήματα, ειδικά κεφάλαια, κ.λπ., και ήταν όλα στα αγγλικά. Ευτυχώς επιστρέφοντας από τις ΗΠΑ, είχαμε φέρει μαζί μας όλα τα έγγραφα και σημειώσεις που χρησιμοποιήσαμε εκεί. Κάναμε αμέσως μια διαλογή και μεταφράσαμε όλα τα τμήματα το συντομότερο δυνατό και τυπώσαμε οδηγίες βιαστικά. Με αυτόν τον τρόπο, μπορέσαμε τουλάχιστον να δώσουμε στα νέα μέλη της μοίρας, πληροφορίες πτήσης και λίστες ελέγχου για να διαβάσουν και να τις μάθουν (Ποτέ δεν ξεχάσαμε αυτή την δυσάρεστη εμπειρία και αργότερα ενεργήσαμε πολύ πιο επαγγελματικά κατά την ίδρυση της πρώτης μοίρας F-16 της Τουρκικής Πολεμικής Αεροπορίας)”.
Αυτά και άλλα τραγελαφικά συνέβαιναν στην ΤΗΚ από την αρχή της παραλαβής των τουρκικών Phantom. και συνεχίζει: “Πολλά πράγματα φαίνεται να έγιναν βιαστικά. Όταν έφτασαν τα αεροσκάφη, συνειδητοποιήσαμε ότι στον εξοπλισμό F-4E που παραλάβαμε, δεν υπήρχαν ιμάντες πρόσδεσης με αλεξίπτωτα. Δεν υπήρχε ούτε ένα γιλέκο αλεξίπτωτου για σύνδεση με το εκτινασσόμενο κάθισμα Martin Baker του F-4 με κλιπ, για τον απλό λόγο πως δεν είχε προβλεφθεί από το τμήμα προμηθειών.
Έπρεπε να βρούμε μια λύση σε αυτό το πρόβλημα γρήγορα. Έτσι πήγα στο Incirlik με ένα T-33. Εκεί υπήρχαν μοίρες F-4 της USAF και ο διοικητής ήταν φίλος μου. Λύσαμε το πρόβλημα αφού δανείστηκα οκτώ γιλέκα. Με αυτόν τον τρόπο, κατέστη δυνατή η πτήση των πρώτων τεσσάρων F-4E που έφτασαν στο Eskisehir”.
Παρόλα αυτά μετά κόπων και βασάνων ως τα τέλη του 1975, στην 113 Filo είχαν βγει έτοιμα περίπου 20 πληρώματα F-4E.
Peace Diamond II
Τυπικά το εμπάργκο που είχε επιβληθεί τη 1η Φεβρουάριο του 1975, διατηρήθηκε μέχρι τον Αύγουστο του 1978. Κατά συνέπεια των αποφάσεων του, αναστελλόταν κάθε στρατιωτική βοήθεια (τόσο η δωρεάν, όσο και αυτή που παρεχόταν επί πιστώσει ή με πωλήσεις) προς την Τουρκία, ενώ απαγορευόταν ρητός να παραδοθεί στην Τουρκία το αδιάθετο υπόλοιπο αμυντικού υλικού που της είχε ήδη πωληθεί, καθώς και η δωρεάν στρατιωτική βοήθεια, αξίας άνω των διακοσίων εκατομμυρίων δολαρίων. Εξ’ αιτίας της απόφασης αυτής, παρακρατούνταν και τα υπόλοιπα Phantom του προγράμματος Peace Diamond, 32 συνολικά αεροσκάφη που δεν είχαν παραδοθεί στην ΤΗΚ ως τότε.
Λίγους μήνες μετά, τον Οκτώβριο του 1975, υπήρξε τροπολογία και η μερική αναστολή του εμπάργκο με τον νόμο PL 94-104. Ο νόμος επέτρεψε στην Τουρκία να μπορεί να προβαίνει σε αγορές όπλων απευθείας από την ελεύθερη αγορά (direct commercial sales) και την κατέστησε εκ νέου επιλέξιμη για λήψη πιστώσεων και δανείων (Foreign Military Sales credits – FMS) για την αγορά αμερικανικών όπλων. Παρέμεναν όμως σε ισχύ οι απαγορεύσεις τόσο της παροχής δωρεάν στρατιωτικής βοήθειας (ΜΑP) όσο και στη παράδοση του αδιάθετου υπόλοιπου αμυντικού υλικού που της είχε ήδη πωληθεί. Η αναστολή αφορούσε μόνο συγκεκριμένες πιστώσεις, πωλήσεις και δάνεια για κάθε οικονομικό έτος, με το Κογκρέσο να συνεχίζει να ασκεί αυστηρή επίβλεψη του υλικού που θα χορηγούνταν στην Τουρκία με τον τρόπο αυτό.
Με την τροπολογία αυτή, προηγούμενη αυτή τη φορά της Ελλάδας, η ΤΗΚ βρήκε την ευκαιρία τον Αύγουστο του 1976 να κάνει αίτημα για τριάντα δύο επιπλέον F-4E Phantom II και οκτώ RF-4E Phantom II, τα οποία αποτελούσαν την αναγνωριστική έκδοση του F-4Ε, μέσω του προγράμματος Peace Diamond II. Αν και το αίτημα εγκρίθηκε, υπήρξαν σημαντικές καθυστερήσεις και κωλυσιεργίες στην τελική έγκριση αγοράς. H προμήθεια τους θα γινόταν κατά κύριο λόγο υπό καθεστώς direct commercial sales, απευθείας δηλαδή αγορά από τη ΜcDD αλλά και μέσω των πιστώσεων FMS.
Στις 25/07/1978 λαμβάνει χώρα ένα δυσοίωνο γεγονός για την Ελλάδα, καθώς η Γερουσία των ΗΠΑ ψήφισε οριστική άρση του εμπάργκο προς την Τουρκία σε συνέχεια της σχετικής τροπολογίας του Οκτωβρίου 1975 βάσει του νόμου PL-95-384 που ψηφίστηκε. Το Κογκρέσο ενέκρινε αρχικά την αύξηση των πιστώσεων προς την Τουρκία και εξουσιοδότησε το νέο πρόεδρο Τζίμι Κάρτερ (Jimmy Carter) να εγκρίνει την παράδοση των υπόλοιπων 32 αεροσκαφών F-4E του PD I.
Μετά την πλήρη άρση του εμπάργκο, η ροή των Phantom στη Τουρκία, αρχίζει κανονικά. Τα κυριότερα οφέλη για την ΤΗΚ ήταν η ολοκλήρωση του προγράμματος των 40 αεροσκαφών Phantom του προγράμματος Peace Diamond Ι, από τα οποία είχαν παραδοθεί στην Τουρκία αρχικά μόνο τα 8 προ της επιβολής του, αλλά και η προμήθεια ανταλλακτικών που άρχισαν να συρρέουν στη χώρα πλέον κανονικά. Παράλληλα εξελισσόταν η παραγγελία του Peace Diamond ΙI με το πρώτο αεροσκάφος να παραδίδεται στην ΤΗΚ στις 7 Απριλίου 1978, νωρίτερα από την παράδοση των παρακρατημένων ως τότε Phantom του PD I.
Τα νέα αεροσκάφη εξόπλισαν εντός του 1978 την 111 Filo “Panterler” (Panthers) στην Αεροπορική Βάση του Eskisehir και την 171 Filo “Korsan” (Pirates) στην Αεροπορική Βάση Erhac στη Malatya το 1979.
Στο ίδιο πρόγραμμα, τα 8 αναγνωριστικά RF-4E Phantom που παραλήφθηκαν από την ΤΗΚ να αντικαταστήσουν τα Republic RF-84F Thunderflash, εξόπλισαν την 113 Filo “Typhoon”, την πρώτη τουρκική μοίρα F-4E που εξορμούσε από το Eskisehir, που μετονομάστηκε σε ‘Işık’ (Light). Η παράδοση των RF-4E γίνεται εντός του 1980. Τα μαχητικά αεροσκάφη της F-4E, παραδίδονται όλα στην 112 Filo που συγκατοικούσαν στο Eskisehir. Μια ενδιαφέρουσα ιστορική στιγμή του προγράμματος Peace Diamond II είναι ότι η ΤΗΚ παρέλαβε το 5.000ο αεροσκάφος F-4E σειριακής παραγωγής με αριθμό ουράς 77-0290, που παραδόθηκε στην 111 Filo.
Με την ολοκλήρωση των παραδόσεων Peace Diamond II, η THK άρχισε τις επιπλέον προσπάθειες της για την επέκταση του στόλου Phantom. H πολύχρονη στέρηση σε ανταλλακτικά, η ελλιπής συντήρηση και εκπαίδευση, είχαν συμβάλλει να χαθούν μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980, 15 F-4E και των δύο προγραμμάτων, από ατυχήματα. Αντίθετα να σημειωθεί πως η ΠΑ εώς το 1980 είχε χάσει μόλις δύο αεροσκάφη, ένα το 1974 σε πολεμικό κλίμα κατά τη μεταστάθμευση του κλιμακίου της 339 Μ με τα νεοαποκτηθέντα Phantom στην 126 ΣΜ στην Κρήτη, και ένα ακόμη το 1977, σε αναχαίτιση αμερικανικού αεροσκάφους στη θαλάσσια περιοχή της Σκύρου, βρίσκοντας το πλήρωμα τραγικό θάνατο.
Στο πλαίσιο αυτό, 15 μεταχειρισμένα F-4E αγοράστηκαν με το πρόγραμμα Peace Diamond III από τις ΗΠΑ τον Ιούνιο του 1981 και παραδόθηκαν στον 173 Filo. Σταδιακά ως το 1987, η ΤΗΚ παρέλαβε περίπου 70 επιπλέον μεταχειρισμένα F-4E στα πλαίσια της αμερικανικής βοήθειας, χωρίς αντίστοιχα η ΠΑ να λάβει κάποια επιπλέον βοήθεια από αεροσκάφη του τύπου. Η ΠΑ, ισοστάθμιζε την τουρκική αριθμητική υπεροχή με την εμπειρία που είχαν αποκτήσει τα πληρώματα Phantom και Mirage αντίστοιχα σε όλα αυτά τα χρόνια.
Oι λόγοι υπεροχής των Ελλήνων Φαντομάδων έναντι της ΤΗΚ και των τουρκικών Phantom την δεκαετία του ’70
Η ρεαλιστική και ολοκληρωμένη εκπαίδευση πολεμικού σταδίου σε 36 ιπταμένους της ΠΑ (18 πληρώματα) σε ένα νέο πιο ειδικευμένο πρόγραμμα της USAF στην Αεροπορική Βάση Homestead, διάρκειας περισσότερων εβδομάδων, είκοσι περίπου, εκπονήθηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά πληρώματα Phantom από βετεράνους εκπαιδευτές του πολέμου του Βιετνάμ. Αντίθετα οι Τούρκοι ιπτάμενοι F-4, παρακολούθησαν το προβλεπόμενο στάνταρ εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Αμερικανικής Αεροπορίας δεκαέξι εβδομάδων περίπου.
Η άμεση επιχειρησιακή αξιοποίηση των ελληνικών Phantom με τη παραλαβή τους και η παράδοση στη ΠΑ και των 36 αεροσκαφών στους προκαθορισμένους χρόνους, εντός του 1974. Αυτό συντέλεσε τόσο στην άμεση συνέχιση του εκπαιδευτικού προγράμματος στην Ελλάδα, την παραγωγή νέων πληρωμάτων άμεσα και στους προκαθορισμένους χρόνους, όσο και στην πτητική συντήρηση του προσωπικού εξ Αμερικής.
Η τακτική της ΠΑ να στείλει ίσο αριθμό κυβερνητών και συγκυβερνητών και το σημαντικότερο, να ακολουθήσει το αμερικανικό πρότυπο ενιαίων πληρωμάτων αρχής γενομένης από τις ΗΠΑ, δημιούργησε ισχυρούς δεσμούς συνεργασίας και επαγγελματισμού μεταξύ των Ελλήνων χειριστών, κάτι που στην ΤΗΚ δεν μπορούσε να επιτευχθεί λόγω των λανθασμένων επιλογών της. Η δε εκπαίδευση για όλους τους Έλληνες ιπταμένους ήταν συνεχή και με υψηλά στάνταρ. Σε αυτό συντέλεσε και η άμεση επιχειρησιακή αξιοποίηση των αεροσκαφών από τη πρώτη στιγμή με τη συνδρομή βέβαια του τεχνικού προσωπικού.
Είναι γεγονός πως στην Ανδραβίδα παράγονταν από τον Απρίλιο του 1974 νέα πληρώματα κυβερνητών και συγκυβερνητών, από εκπαιδευτές που είχαν περάσει δύο τάξεις εκπαίδευσης στην Αμερική διάρκειας έξι μηνών περίπου, τόσο στον τύπο του αεροσκάφους όσο και ειδικό πρόγραμμα εκπαιδευτών, ενώ παράγονταν και νέοι με τα αεροσκάφη που παραλαμβάνονταν να αξιοποιούνται άμεσα.
Επιπλέον, οι Έλληνες Φαντομάδες βρίσκονταν σε μόνιμη επιφυλακή και πολεμική ετοιμότητα από τον Ιούλιο του 1974, μετά την Τουρκική εισβολή στην Κύπρο, με συνεχείς μετασταθμεύσεις σε Τανάγρα και Ν. Αγχίαλο, με αποτέλεσμα να “ψήνονται” σε πραγματικές συνθήκες. Το δε ευτύχημα ήταν, πως η παραγωγή και εκπαίδευση των νέων ιπταμένων, με τις όποιες δυσκολίες, γινόταν σε ετοιμοπόλεμες και έμπειρες πλέον μοίρες F-4E, στην 117 ΠΜ. Να σημειωθεί πως οι 338 Μ Άρης και 339 Μ Αίας, είχαν ενεργοποιθεί με το σύνολο των αεροσκαφών τους μέχρι το τέλος του 1974.
Τα παραπάνω είχε ως αποτέλεσμα να υπάρχουν περισσότερα διαθέσιμα αεροσκάφη, έτοιμα και έμπειρα ελληνικά πληρώματα κατά πολύ νωρίτερα από ότι στην Τουρκική Αεροπορία, για αρκετό καιρό. Δεν είναι τυχαίο πως στη κρίση του 1976 με το ερευνητικό σκάφος Χώρα, η απουσία της ΤΗΚ ακόμα και με τα λίγα σύγχρονα Phantom που ήταν πλέον επιχειρησιακά έτοιμα πριν υπάρξουν οι συνέπειες του εμπάργκο, ήταν παντελή πάνω από το Αιγαίο. Η κατάσταση δεν βελτιώθηκε άμεσα ούτε με την oλοκλήρωση της παραλαβής των τουρκικών F-4 μετά το 1978. Ο χρόνος που είχε χαθεί για τα πληρώματα Phantom της THK, ήταν πολύτιμος. Αυτή η κατάσταση βέβαια δεν μείωσε αρχικά την τουρκική παραβατικότητα στο Αιγαίο, αντιθέτως, σταδιακά αυξανόταν με την συμμετοχή και των νεοαποκτηθέντων F-4E και τις ευλογίες του ΝΑΤΟ.
Η διορατικότητα των ιπταμένων των Phantom, σήμανε τη δημιουργία του ΣΟΤ (Σχολείο Όπλων Τακτικής)
Η δημιουργία του Σχολείου Όπλων Τακτικής (ΣΟΤ). Αν και η ιδέα είχε γεννηθεί κατά την εκπαίδευση των πληρωμάτων στην Αμερική, τα θεμέλια για την ίδρυση του ΣΟΤ μπαίνουν με την επιστροφή της 339 Μ Αίας από την 126 ΣΜ μετά την εισβολή και βρίσκει πρόσφορο έδαφος μετά την αποχώρηση της χώρας στις 14 Αυγούστου 1974 από το ΝΑΤΟ.
Είναι γεγονός ότι η πρόοδος αυτή που είχε αρχίσει να παίρνει σάρκα και οστά, είχε ως ”μηχανή” την ένταξη νέων οπλικών συστημάτων και μέσων στην ΠΑ, γεγονός που την οδήγησε σε μία νέα εποχή. Πρώτα τα F-4 το 1974 και μετά τα F-1, το 1975, οδήγησαν το ”αγώνα” των αλλαγών και του εκσυγχρονισμού, που συνεχίστηκε με τα Α-7, τα C-130, τα T-2 και, πολύ αργότερα φυσικά, με τα αεροσκάφη 3ης γενιάς.
Η μετά ΝΑΤΟ εποχή, είναι η περίοδος που έπρεπε να συνεχιστεί και να συντηρηθεί η ποιοτική αναβάθμιση του προσωπικού και του σύγχρονου εξοπλισμού που είχε αρχίσει να συντελείται λίγα χρόνια πριν για την ΠΑ. Ευτυχές είναι, πως η ηγεσία της, εν’ όψη των νέων προκλήσεων και δεδομένων με την αποχώρηση από την Ατλαντική Συμμαχία, το αντιλαμβάνεται αυτό εγκαίρως.
Είναι αλήθεια ότι για να επιτευχθεί αυτή η τεράστια αλλαγή, ηγεσία και προσωπικό κατέβαλλαν τιτάνιες προσπάθειες, χρόνο, κόπο, ιδρώτα και σε πολλές περιπτώσεις, δυστυχώς το αντίτιμο ήταν αίμα.
Ωστόσο, ακόμη μεγαλύτερη αλήθεια είναι ότι η συμβολή του προσωπικού των Phantom, τα πρώτα χρόνια μετά το 1974, στον επαναπροσδιορισμό των οργανωτικών δομών των μοιρών, της τυποποίησης της εκπαίδευσης και κυρίως των νέων επιχειρησιακών τακτικών, υπήρξε καθοριστική.
Στα πλαίσια αυτά και προς αυτή τη κατεύθυνση, το 1976, με κύρια σύνθεση εκπαιδευτές των F-4E, συντελείται ένα τεράστιο άλμα όταν συγκροτήθηκε και οργανώθηκε στην 117 ΠΜ το Σχολείο Όπλων και Τακτικής (ΣΟΤ). Σκοπός του ήταν “προχωρημένη” επιχειρησιακή εκπαίδευση των ιπταμένων της ΠΑ, κατά τα πρότυπα του αντίστοιχου αμερικανικού Fighter Weapon School (FWS).
Συνάμα, ένας νέος πονοκέφαλος δημιουργείται για τη ΤΗΚ και δεν είναι άλλος από τα Mirage F.1CG που εντάχθηκαν στην ΠΑ την περίοδο εκείνη. Και δεν έφτανε για τα πληρώματα των τουρκικών Phantom πως αντιμετώπιζαν ένα νέο μαχητικό τελείως άγνωστο σε αυτούς πάνω από το Αιγαίο, είχαν και να αντιμετωπίσουν “μιραζιέριδες” που συνεκπαιδεύονταν εντατικά, σκληρά και ρεαλιστικά με Φαντομάδες στο ΣΟΤ, μαθαίνοντας έτσι κάθε λεπτομέρεια για το που υπερτερούσε αλλά κυρίως για το που υστερούσε το αμερικανικό μαχητικό.
Το 1976, η Ελλάδα με τη νέα παραγγελία του PI II απόκτησε επιπλέον 18 F-4E τα οποία άρχισαν να παραδίδονται το 1978 με τη παραλαβή τους να ολοκληρώνεται εντός του 1979. Τα αεροσκάφη εξόπλισαν την 337 ΜΠΚ. Παράλληλα Παράλληλα παραλαμβάνονται και 8 αναγνωριστικά RF που εξοπλίζουν την 348 ΜΤΑ “Μάτια”. Και οι δύο μοίρες είχαν έδρα την στην 110 ΠΜ στη Λάρισα.
Με τα ως άνω δεδομένα, η ΠΑ από το 1978 είχε αρχίσει εκτενή τεχνικό-επιχειρησιακή αξιολόγηση για την προμήθεια νέων μαχητικών αεροσκαφών προς ενίσχυση της μαχητικότητας και αντιμετώπιση πλέον της συνεχώς αυξανόμενης τουρκικής απειλής. Έτσι τον Αύγουστο 1981 το ΑΑΣ αποφάσισε να αξιολογηθούν οι τύποι των αεροσκαφών F-16, F-18, M-2000 και TORNADO. Η Πολεμική Αεροπορία έβαζε ρότα προς μια νέα εποχή.
Πηγές:
HISTORY OFFICES, McDill AFB
AFHRA (Air Force Historical Research Agency) Μaxwell AFB
NARA, US National Archives
Mνημόνιο 113ης Μοίρας Tayfun
Τουρκικός Τύπος
Eπικοινωνία με Turkish Air Force Devlet Mahallesi, İnönü Bulvarı Bakanlıklar/ANKARA
Κάντε Like στη σελίδα μας στο facebook – ακολουθείστε μας στο twitter και στο linkedin
